Broń Sieczna (książka)

------------------------------------------------------------------------------

           Broni opisanie, albo krotki wstep do bronioznawstwa tom I.

------------------------------------------------------------------------------

                             Bron sieczna:

  Bron sieczna sklada sie z nastepujacych czesci podstawowych: glowni, zwanej
tez brzeszczotem, rekojesci i pochwy, zwanej oprawa i z zawieszenia. W tym 
dziele omowimy tylko najistotniejsze czesci, a mianowicie glownie i rekojesc. 

Glownia:

 brzusiec - ostra czesc glowni jednosiecznej;
 glownia, brzeszczot, klinga, zelazo - glowna czesc broni siecznej sluzaca do
   zadawania i odparowaywania ciosow, wyroznia sie odcinki glowni: trzpien,
   nasade, zastawe, czesc srodkowa zwana niekiedy miazszyna i z piora;
 grzbiet - w glowniach jednosiecznych plaska, niekiedy profilowana krawedz 
   tylca;
 nasada - maly fragment glowni przylegajacy bezposrednio do trzpienia; czesto
   bywa obustronnie tepy, a w nowszej broni nie profilowany;
 ostrze - ostra krawedz glowni - w broni obosiecznej dwa ostrza;
 pioro - dolna, obosieczna czesc glowni obejmujaca 1/3-1/4 jej dlugosci; podo-
   bnie jak zastawa bywa wyodrebnione dodatkowymi elementami konstrukcyjnymi,
   najczesciej progiem na tylcu glowni zwanym czesto mlotkiem, albo innym 
   profilem glowni;
 plaz, lico - boczna powierzchnia glowni;
 profil glowni - przekroj glowni, ktory moze byc uformowany rozmaicie; w 
   plaskich glowniach jak w mieczu i szabli wystepuja wglebienia wzdluzne;
   typowe to: zbrocze - szerokie i plytkie zaglebienie obejmujace polowe lub 
   wiecej szerokosci glowni, czasem zbrocze podwojne - dwa rownolegle zbrocza 
   rozdzielone zeberkiem; bruzda zwana bruzdeczka - waski rowek ulozony prawie
   jak zbrocze, nieraz 3-4 bruzdy rownolegle, niekiedy bruzda razem ze zbro-
   czem i umieszczane blizej tylca; strudzina - waski, dekoracyjny rowek,
   czesto wykonany rylcem w odroznieniu od czesto szlifowanego zbrocza, 
   zwanego czesto przez to szlifem. W glowniach graniastych plaszczyzny bywaja
   kute wkleslo, a przez srodek plazow biegna osci, zwane graniami. Wzbogace-
   niem glowni moze byc listwa lub walek wzmacniajace niekiedy tylec.
 ricasso, podkrzyze - tepy fragment glowni u nasady, sluzacy do uchycenia 
   palcami poprzez krzyz jelca - typowy dla rapierow;
 sztych, pazur - ostre zakonczenie glowni, typowe sztychy to: sztych centry-
   czny, decentryczny, przygrzbietowy i sciety. W niektorych szablach bywa
   wyodrebniony pazur, zaznaczony polkolistym wycieciem w krawedzi tylca. 
   Zbieg krawedzi glowni moze byc uksztaltowany roznie i tworzyc sztych
   szeroki, konczysty lub tepy;
 trzpien - element glowni sluzacy do zamocowania rekojesci o ksztalcie preta,
   zwykle graniastego lub plaskiej listwy;
 tylec - tylna, tepa strona glowni jednosiecznej;
 zastawa - czesc glowni przylegla do nasady, sluzaca do zastawiania sie przed 
   ciosem; dolna jej granica bywa czasami trudna do ustalenia, czasem wyodre-
   bniona progiem na tylcu albo innym profilowaniem glowni.

Rekojesc:

 furdyment - dawne okreslenie bardziej rozbudowanego jelca w odroznieniu od
   typowego jelca krzyzowego;
 glowica - rozszerzenie trzonu rekojesci powyzej uchwytu utrudniajace wysli-
   zgniecie sie broni z garsci; glowice to zwykle odrebne, przewaznie metalowe
   czesci, charakterystyczna dla roznych typow broni siecznych; dla glowic 
   szabelnych czesto dla wzmocnienia nakladano metalowe okucie - kapturek,
   ktory dla pewniejszego przytwierdzenia miewal rynienkowata listwe - warkocz 
   splywajacy po grzbiecie uchwytu az do nasady jelca, gdzie bywal ujmowany
   pierscieniem; niekiedy dodawane byly dla wzmocnienia 2 skrzydelka obejmu-
   jace po obu bokach uchwyt. W broni do klucia glowice bywaja ciezkie i osa-
   dzone na przedluzonym trzonie;
 jelec, garda - element rekojesci sluzacy do oslony dloni, wykonany z pretow
   lub listew metalowych, niekiedy z blachy; najprostszy jelec rapiera sklada 
   sie z krzyza, kablaka oraz oblakow bocznych oslaniajacych dlon przed 
   cieciami z roznych kierunkow;
 kablak - pret lub listwa biegnaca od nasady jelca lub przedniego ramienia 
   krzyza do glowicy; kablak jest czesto elementem skladowym bardziej rozbu-
   dowanych jelcow - niemal kazda rekojesc zamknieta ma kablak; gdy bardziej
   rozbudowany jelec to nieraz kilka kablakow
 kosz, dzwon - gleboka oslona dloni wykonana nieraz z azurowej blachy lub 
   splecionych pretow metalowych; polkuliste kosze to dzwony
 krzyz - najbardziej rozpowszechniony i najprostszy jelec w formie preta lub
   listwy, umocowany poprzecznie w stosunku do glowni, typowy zwlaszcza dla 
   mieczy i szabel wschodnich; krzyz jest czesto elementem skladowym bardziej
   skomplikowanych jelcow. Czasem ramiona krzyza sa wygiete, zakonczenia jego 
   zas maja ksztalt kulki, oliwki, lezki lub wachlarzyka ustawionego pionowo,
   czasem maja pionowy lub poziomu otwor oczkiem zwany do przewleczenia tem-
   blaka. Dla mocnego osadzenie jelce krzyzowe czesto opatruje sie w wasy.
 oprawa - oprawe glowni stanowia rekojesc i pochwa, przewaznie ozdobione tym
   samym typem dekoracji;
 paluch - pierscien lub kablak zamocowany u nasady jelca w taki sposob, by 
   mozna przez niego przelozyc kciuk dla wzmocnienia chwytu przy cieciu;
 rekojesc - elemenent sluzacy do ujecia reka broni siecznej, najczesciej opa-
   trzony tez oslona reki - jelcem; usytuowanie jelca pozwala na rozroznienie
   rekojesci na: otwarta z jelcem oslaniajacym rekojesc tylko od strony glo-
   wni, polzamknieta z jelcem oslaniajacym dlon takze od przodu oraz zamknie-
   ta z jelcem zespolonym z glowica;
 tarczka - element jelca czesto spotykany, o formach zblizonych do kola, 
   owalu lub zgola fantazyjnych, przewaznie wklesla i bogato dekorowana; moga
   byc tarczki: poziome gdzie moga byc same jelcem tarczkowym i pionowe jak
   w szablach;
 trzon rekojesci - element sluzacy do uchwycenia dlonia broni siecznej; dzieli 
   sie na uchwyt rekojesci, glowice oraz okucia. Zwykle trzony moga byc walco-
   wate wzmacniane u dolu pierscieniem, moga tez miec nalozone okladziny zamo-
   cowane nitami, na ktore czesto nakladano ozdobne guzy zwane pukielkami;
 uchwyt rekojesci - element skladowy trzonu rekojesci, strefa lub oddzielna 
   czesc, ktora ujmuje sie garscia; zwykle dlugosc rekojesci jest dostosowana 
   do dloni szermierza, czasem czesc ta jest dwureczna w ciezkich mieczach;
   niektore miecz sredniej wielkosci przeznaczone w zasadzie do walki jedna 
   reka, maja nieco wydluzony uchwyt, tzw. poltorareczny co stwarza lepsza
   przeciwwage dla glowni i umozilwia dorazne wspomaganie drugiej dloni; 
   czasem uchwyt ten owijano skorkami albo plecionka z drutu, tzw. oplot albo
   owijka, oplatano takze tasma jedwabna; na uchwycie czesto tez sa karby 
   zapobiegajace slizganiu sie dloni.


W tym miejscu nalezy wspomniec, iz opracowanie to choc na pozor dokladne, nie
podaje cechy broni egzotycznych, jest wiec w pewnym stopniu niepelne.

                                      Ludovicus, miecznik z Wyzimy.