Heraldyka (książka)

Z ArkadiaWiki
Jump to navigation Jump to search
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.
------------------------------------------------------------------------------

         Krotki opis i objasnienie zagadnien zwiazanych z heraldyka.

------------------------------------------------------------------------------

          Heraldyka jest nauka zajmujaca sie badanie herbow, czesto takze ich 
 znaczenia i genezy. Dla specjalisty herb jest jakby kolejna litera alfabetu.
 Litery ukladaja sie w wyrazy, a zeby je rozumiec, trzeba znac jezyk. Podobnie
 rzecz ma sie z herbami, ktorych roznorodnosc przyprawia wielu o zawrot glowy.

 Z czego sklada sie herb? 

 Otoz na herb sklada sie m.in. barwiona tarcza, w ktorej polu umieszczone jest 
 godlo rodowe. Tarcze nakrywa helm, czesto zwienczony korona i ozdobiony 
 klejnotem. Oprocz tych elementow wystepuja takze labry, oznaki godnosci,
 trzymacze... Takze istotna sprawa jest zawolanie zwane tez proklama, ktore
 jest znamieniem sluchowym herbu, a zarazem jego nazwa. Czesto pozornie
 identyczne herby roznia sie wlasnie zawolaniem. Ponizej postaram sie 
 przyblizyc elementy herbu.


 Tarcza

 Genezy tarczy herbowej nalazy szukac w tarczy sluzacej rycerzom za uzbrojenie
 ochronne. Na niej umieszczano przedziwne zwierzeta o fantastycznych ksztaltach
 albo rozne przedmioty, a oprocz tego malowano jej pole dzielac na kilka 
 mniejszych. Motywy z tarczy mialy za zadanie odstraszyc przeciwnika w czasie 
 walki, ale takze mialy funkcje rozpoznawcza. Heraldyczne strony tarczy okresla
 sie z pozycji rycerza stojacego za tarcza, tak wiec heraldyczna strona prawa
 to prawa strona rycerza.
 Ksztalt tarczy herbowej uzalezniony jest czesto od panujacej mody - spotyka 
 sie nie tylko tarcze trojkatne, ale takze turniejowe i wiele innych. 

 Podzial tarczy

 Zasadniczym elementem przy opisie barw i herbow jest podzial tarczy na pola.
 Tarcze dzielona pionowo na pol nazywamy dwudzielna w slup, dzielona poziomo
 zas dwudzielna w pas. Dla podzialow ukosnych uzywamy okreslen: tarcza dwu-
 dzielna z prawa w skos lub z lewa w skos. Podzial w ksztalcie litery Y zwany
 jest roznie, jednak najwlasciwsza wydaje sie nazwa tarcza trojdzielna w
 rosoche. Stosujac podzialy na cztery pola, otrzymamy tarcze czwordzielna 
 w krzyz lub czwordzielna w skos. Takze czesto spotykany jest podzial w gwiazde
 zwany tez tarcza rozpromieniona, a bedacy wynikiem symetrycznego podzialu
 pola tarczy na szesc, osiem, dziesiec lub dwanascie czesci.  

 Podstawowe figury heraldyczne

 Figury heraldyczne, powstale na skutek prostych ciec, okresla sie mianem
 zaszczytnych. Naleza do nich: slup, pas, skos, skos lewy, rosocha, glowica,
 podstawa, krokiew, klin, klin na opak, krzyz, krzyz skosny, skraj oraz otok.
 Znane sa tez wreby, krzywasn i lekawica. Istnieja tez pewne spory nad 
 nazewnictwem niektorych rodzajow krzyzy, np. krzyz w tarczy, czyli 
 wypelniajacy cale pole czesto jest odrozniany od krzyza na tarczy, o ramionach
 nie dochodzacych do samej krawedzi. Ten drugi rodzaj krzyza nie jest jednak
 figura zaszczytna, oznacza ze ktos z rodu schanbil sie jakims niegodnym czynem
 i zwany jest czesto krzyzem uszczerbionym lub krzyzem luzem. Slupy, pasy i 
 skosy nie dotykajace brzegow tarczy zwane sa czesto takze bierzwionami. Takze 
 zdarza sie balk dzielacy tarcze na skos, oznaczajacy pochodzenie z nieprawego 
 loza. 


 Barwy heraldyczne

 Co do barw heraldycznych, to dziela sie one na metale: zloto i srebro oraz na
 kolory czyli emalie: czerwien, blekit, czern, zielen i fiolet oraz na tzw.
 futra: gronostaje i popielice, zwane takze lasicami. Popielice symbolizuja
 rozpostarte skorki zimowych wiewiorek i skladaja sie z pol blekitnych 
 i srebrnych na przemian. Istnieja dwa rodzaje popielc heraldycznych: faliste 
 i lamane.
 Jak latwo zgadnac barwy te maja duze znaczenie przy opisywaniu herbu, maja one
 swoje ukryte znaczenie. Tak oto:
   Zloto - symbol cnot szlachetnosci, zyczliwosci, otuchy i wznioslosci, z 
 kamieni zas karbunkulu, planete Slonce, a z dni niedziele.
   Srebro - pokora, uczciwosc, czystosc, niewinnosc, niepokalanosc, Ksiezyc,
 znaki Zodiaku - Raka, Skorpiona i Ryby, takze zywiol wode, kamien - perle
 oraz dzien poniedzialek.
   Czerwien - symbol Saturna, Barana, Lwa, Lucznika, rubinu, soboty, ognia,
 a z metali miedzi
   Blekit - pieknosc, wznioslosc, pochwale, Wenus, Bliznieta, Wage, Wodnika,
 szafir, piatek i powietrze
   Czern - zalobe, bogactwo, Marsa, Byka, Panne, Koziorozca, diament, wtorek,
 Ziemie, zelazo
   Zielen - milosc, honor, dworskosc, Merkurego, szmaragd, srode i rtec
   Purpura - hojnosc, dostatek, madrosc, ametyst, czwartek, cyne i chmury.

 Helm

 Helm stawal sie istotnym elementem konstrukcji herbowej dopiero wtedy, gdy
 ozdobiono go klejnotem. Ksztalty helmow, jak i tarcz zalezne sa od wygladu
 tego, co jest stosowane w walce i od trendow panujach w sztuce. Najstarsze
 maja w klejnocie helmy garnczkowe, oslaniajace glowe i nos. Potem pojawily
 sie helmy kublowe, zaslaniajace cala glowe wojownika wraz z szyja, o dosc
 ograniczonej widocznosci. Pozniej wprowadzono helmy dziobowe, z wysunietym
 w ksztalcie dzioba przeziernikiem. W helmach turniejowych przeziernik ten
 czesto wykonany jest z pretow, stad nazwa jego - pretowy.
 Czesto helmy zwiencza sie korona, ktora z czasem tez ulega stylizacji. 
 Takze zdobi sie helmy laurami lub fleuronami. Przed dzialaniem promieni
 slonecznych helm ochraniano barwna chusta, zwana w heraldyce labrami. 
 Przypominaja one postrzepiona w walce lub pod wplywem wiatru, deszczu 
 i slonca barwna tkanine. Labry nawiazuja do barw godla (wierzch) i tarczy
 (podbicie). W okresie pozniejszym przeksztalcaly sie one czesto w plaszcze
 heraldyczne.
 
 Klejnot

 Klejnotem zwiemy powszechnie ozdobe helmu. W heraldyce znamy wiele rodzajow
 klejnotow, ale najbardziej powszechne rodzaje ich to: 
 tautologiczne, nawiazujace do nazwy herbu i niezalezne od godla herbowego.
 Pierwsza grupa to klejnoty herbow, ktorych godlo jest zgodne z ozdoba helmu,
 tzn. klejnoty powtarzaja herby. Grupa druga zas to klejnoty nawiazujace do
 nazwy znaku rodowego. Trzecia grupa klejnotow tworza zas te ozdoby helmu, 
 ktore nie maja zadnego zwiazku z godlem czy nazwa herbu.
 Klejnoty na helmach mialy na celu nie tylko identyfikacje rycerza, nawet w 
 chwili gdy stracil on swoja trcze herbowa w polu, ale takze straszenie 
 wrogow, a zwlaszcza ich wierzchowcow.

 Oznaki godnosci i ozdoby herbu

 Oznaki te poczatkowo stosowalo jedynie duchowienstwo, byly to glownie infula
 lub pastoral, niezadko zas krzyz. Infule z czasem zastapil kapelusz. Takze 
 w okresie pozniejszym doszly ordery, jak chocby order Smoka czy Kolii Saba-
 udzkiej. Takze spotkac mozna trzymacze, czyli zwierzeta lub alegoryczne 
 postacie dzieciece podtrzymujace tarcze herbowa. 
 
 Zawolanie

 Wlasciwa nazwa herbu jest zawolanie - czyli znamie sluchowe herbu rycerskiego.
 Pelnilo ono takze nazwe rodu czy rodziny pieczetujacej sie danym znakiem.
 Zawolania mozna podzielic na:
  - osobowe - imionowe /od imion czlonkow rodu lub jego protoplasty/; przez-
    wiskowe /od przezwiska rodu lub przedstawiciela/; etniczne od pochodzenia
    rodu;
  - topograficzne - dzielace sie na pochodzace od nazwy: ziemi, grodu, wsi
    gniazdowej (rodowej), wod;
  - haslowe - wyrazajace sie w slowie, slowach, wezwaniu, przyslowiu.

 Zagadnienie heraldyki w tym krotkim opisie zostalo w miare mozliwosci potra-
 ktowane dosc dociekliwie, choc dzielo nie wyczerpuje tematu. Mozna to w 
 zasadzie potraktowac jako elementarz, pomocny w zrozumieniu annaulow tej
 dziedziny nauki.


                                Spisane duzym nakladem sil i srodkow
                                               przez Ernsta z Daevon.