Heraldyka (książka)
Jump to navigation
Jump to search
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.
------------------------------------------------------------------------------ Krotki opis i objasnienie zagadnien zwiazanych z heraldyka. ------------------------------------------------------------------------------ Heraldyka jest nauka zajmujaca sie badanie herbow, czesto takze ich znaczenia i genezy. Dla specjalisty herb jest jakby kolejna litera alfabetu. Litery ukladaja sie w wyrazy, a zeby je rozumiec, trzeba znac jezyk. Podobnie rzecz ma sie z herbami, ktorych roznorodnosc przyprawia wielu o zawrot glowy. Z czego sklada sie herb? Otoz na herb sklada sie m.in. barwiona tarcza, w ktorej polu umieszczone jest godlo rodowe. Tarcze nakrywa helm, czesto zwienczony korona i ozdobiony klejnotem. Oprocz tych elementow wystepuja takze labry, oznaki godnosci, trzymacze... Takze istotna sprawa jest zawolanie zwane tez proklama, ktore jest znamieniem sluchowym herbu, a zarazem jego nazwa. Czesto pozornie identyczne herby roznia sie wlasnie zawolaniem. Ponizej postaram sie przyblizyc elementy herbu. Tarcza Genezy tarczy herbowej nalazy szukac w tarczy sluzacej rycerzom za uzbrojenie ochronne. Na niej umieszczano przedziwne zwierzeta o fantastycznych ksztaltach albo rozne przedmioty, a oprocz tego malowano jej pole dzielac na kilka mniejszych. Motywy z tarczy mialy za zadanie odstraszyc przeciwnika w czasie walki, ale takze mialy funkcje rozpoznawcza. Heraldyczne strony tarczy okresla sie z pozycji rycerza stojacego za tarcza, tak wiec heraldyczna strona prawa to prawa strona rycerza. Ksztalt tarczy herbowej uzalezniony jest czesto od panujacej mody - spotyka sie nie tylko tarcze trojkatne, ale takze turniejowe i wiele innych. Podzial tarczy Zasadniczym elementem przy opisie barw i herbow jest podzial tarczy na pola. Tarcze dzielona pionowo na pol nazywamy dwudzielna w slup, dzielona poziomo zas dwudzielna w pas. Dla podzialow ukosnych uzywamy okreslen: tarcza dwu- dzielna z prawa w skos lub z lewa w skos. Podzial w ksztalcie litery Y zwany jest roznie, jednak najwlasciwsza wydaje sie nazwa tarcza trojdzielna w rosoche. Stosujac podzialy na cztery pola, otrzymamy tarcze czwordzielna w krzyz lub czwordzielna w skos. Takze czesto spotykany jest podzial w gwiazde zwany tez tarcza rozpromieniona, a bedacy wynikiem symetrycznego podzialu pola tarczy na szesc, osiem, dziesiec lub dwanascie czesci. Podstawowe figury heraldyczne Figury heraldyczne, powstale na skutek prostych ciec, okresla sie mianem zaszczytnych. Naleza do nich: slup, pas, skos, skos lewy, rosocha, glowica, podstawa, krokiew, klin, klin na opak, krzyz, krzyz skosny, skraj oraz otok. Znane sa tez wreby, krzywasn i lekawica. Istnieja tez pewne spory nad nazewnictwem niektorych rodzajow krzyzy, np. krzyz w tarczy, czyli wypelniajacy cale pole czesto jest odrozniany od krzyza na tarczy, o ramionach nie dochodzacych do samej krawedzi. Ten drugi rodzaj krzyza nie jest jednak figura zaszczytna, oznacza ze ktos z rodu schanbil sie jakims niegodnym czynem i zwany jest czesto krzyzem uszczerbionym lub krzyzem luzem. Slupy, pasy i skosy nie dotykajace brzegow tarczy zwane sa czesto takze bierzwionami. Takze zdarza sie balk dzielacy tarcze na skos, oznaczajacy pochodzenie z nieprawego loza. Barwy heraldyczne Co do barw heraldycznych, to dziela sie one na metale: zloto i srebro oraz na kolory czyli emalie: czerwien, blekit, czern, zielen i fiolet oraz na tzw. futra: gronostaje i popielice, zwane takze lasicami. Popielice symbolizuja rozpostarte skorki zimowych wiewiorek i skladaja sie z pol blekitnych i srebrnych na przemian. Istnieja dwa rodzaje popielc heraldycznych: faliste i lamane. Jak latwo zgadnac barwy te maja duze znaczenie przy opisywaniu herbu, maja one swoje ukryte znaczenie. Tak oto: Zloto - symbol cnot szlachetnosci, zyczliwosci, otuchy i wznioslosci, z kamieni zas karbunkulu, planete Slonce, a z dni niedziele. Srebro - pokora, uczciwosc, czystosc, niewinnosc, niepokalanosc, Ksiezyc, znaki Zodiaku - Raka, Skorpiona i Ryby, takze zywiol wode, kamien - perle oraz dzien poniedzialek. Czerwien - symbol Saturna, Barana, Lwa, Lucznika, rubinu, soboty, ognia, a z metali miedzi Blekit - pieknosc, wznioslosc, pochwale, Wenus, Bliznieta, Wage, Wodnika, szafir, piatek i powietrze Czern - zalobe, bogactwo, Marsa, Byka, Panne, Koziorozca, diament, wtorek, Ziemie, zelazo Zielen - milosc, honor, dworskosc, Merkurego, szmaragd, srode i rtec Purpura - hojnosc, dostatek, madrosc, ametyst, czwartek, cyne i chmury. Helm Helm stawal sie istotnym elementem konstrukcji herbowej dopiero wtedy, gdy ozdobiono go klejnotem. Ksztalty helmow, jak i tarcz zalezne sa od wygladu tego, co jest stosowane w walce i od trendow panujach w sztuce. Najstarsze maja w klejnocie helmy garnczkowe, oslaniajace glowe i nos. Potem pojawily sie helmy kublowe, zaslaniajace cala glowe wojownika wraz z szyja, o dosc ograniczonej widocznosci. Pozniej wprowadzono helmy dziobowe, z wysunietym w ksztalcie dzioba przeziernikiem. W helmach turniejowych przeziernik ten czesto wykonany jest z pretow, stad nazwa jego - pretowy. Czesto helmy zwiencza sie korona, ktora z czasem tez ulega stylizacji. Takze zdobi sie helmy laurami lub fleuronami. Przed dzialaniem promieni slonecznych helm ochraniano barwna chusta, zwana w heraldyce labrami. Przypominaja one postrzepiona w walce lub pod wplywem wiatru, deszczu i slonca barwna tkanine. Labry nawiazuja do barw godla (wierzch) i tarczy (podbicie). W okresie pozniejszym przeksztalcaly sie one czesto w plaszcze heraldyczne. Klejnot Klejnotem zwiemy powszechnie ozdobe helmu. W heraldyce znamy wiele rodzajow klejnotow, ale najbardziej powszechne rodzaje ich to: tautologiczne, nawiazujace do nazwy herbu i niezalezne od godla herbowego. Pierwsza grupa to klejnoty herbow, ktorych godlo jest zgodne z ozdoba helmu, tzn. klejnoty powtarzaja herby. Grupa druga zas to klejnoty nawiazujace do nazwy znaku rodowego. Trzecia grupa klejnotow tworza zas te ozdoby helmu, ktore nie maja zadnego zwiazku z godlem czy nazwa herbu. Klejnoty na helmach mialy na celu nie tylko identyfikacje rycerza, nawet w chwili gdy stracil on swoja trcze herbowa w polu, ale takze straszenie wrogow, a zwlaszcza ich wierzchowcow. Oznaki godnosci i ozdoby herbu Oznaki te poczatkowo stosowalo jedynie duchowienstwo, byly to glownie infula lub pastoral, niezadko zas krzyz. Infule z czasem zastapil kapelusz. Takze w okresie pozniejszym doszly ordery, jak chocby order Smoka czy Kolii Saba- udzkiej. Takze spotkac mozna trzymacze, czyli zwierzeta lub alegoryczne postacie dzieciece podtrzymujace tarcze herbowa. Zawolanie Wlasciwa nazwa herbu jest zawolanie - czyli znamie sluchowe herbu rycerskiego. Pelnilo ono takze nazwe rodu czy rodziny pieczetujacej sie danym znakiem. Zawolania mozna podzielic na: - osobowe - imionowe /od imion czlonkow rodu lub jego protoplasty/; przez- wiskowe /od przezwiska rodu lub przedstawiciela/; etniczne od pochodzenia rodu; - topograficzne - dzielace sie na pochodzace od nazwy: ziemi, grodu, wsi gniazdowej (rodowej), wod; - haslowe - wyrazajace sie w slowie, slowach, wezwaniu, przyslowiu. Zagadnienie heraldyki w tym krotkim opisie zostalo w miare mozliwosci potra- ktowane dosc dociekliwie, choc dzielo nie wyczerpuje tematu. Mozna to w zasadzie potraktowac jako elementarz, pomocny w zrozumieniu annaulow tej dziedziny nauki. Spisane duzym nakladem sil i srodkow przez Ernsta z Daevon.