Heraldyka (książka)
Wersja z dnia 22:06, 26 cze 2008 autorstwa Dhogrin (dyskusja | edycje) (Heraldyka przeniesiono do Heraldyka (książka))
Krotki opis i objasnienie zagadnien zwiazanych z heraldyka.
Heraldyka jest nauka zajmujaca sie badanie herbow, czesto takze ich znaczenia i genezy. Dla specjalisty herb jest jakby kolejna litera alfabetu. Litery ukladaja sie w wyrazy, a zeby je rozumiec, trzeba znac jezyk. Podobnie rzecz ma sie z herbami, ktorych roznorodnosc przyprawia wielu o zawrot glowy.
Z czego sklada sie herb?
Otoz na herb sklada sie m.in. barwiona tarcza, w ktorej polu umieszczone jest godlo rodowe. Tarcze nakrywa helm, czesto zwienczony korona i ozdobiony klejnotem. Oprocz tych elementow wystepuja takze labry, oznaki godnosci, trzymacze... Takze istotna sprawa jest zawolanie zwane tez proklama, ktore jest znamieniem sluchowym herbu, a zarazem jego nazwa. Czesto pozornie identyczne herby roznia sie wlasnie zawolaniem. Ponizej postaram sie przyblizyc elementy herbu.
Tarcza
Genezy tarczy herbowej nalazy szukac w tarczy sluzacej rycerzom za uzbrojenie ochronne. Na niej umieszczano przedziwne zwierzeta o fantastycznych ksztaltach albo rozne przedmioty, a oprocz tego malowano jej pole dzielac na kilka mniejszych. Motywy z tarczy mialy za zadanie odstraszyc przeciwnika w czasie walki, ale takze mialy funkcje rozpoznawcza. Heraldyczne strony tarczy okresla sie z pozycji rycerza stojacego za tarcza, tak wiec heraldyczna strona prawa to prawa strona rycerza. Ksztalt tarczy herbowej uzalezniony jest czesto od panujacej mody - spotyka sie nie tylko tarcze trojkatne, ale takze turniejowe i wiele innych.
Podzial tarczy
Zasadniczym elementem przy opisie barw i herbow jest podzial tarczy na pola. Tarcze dzielona pionowo na pol nazywamy dwudzielna w slup, dzielona poziomo zas dwudzielna w pas. Dla podzialow ukosnych uzywamy okreslen: tarcza dwu- dzielna z prawa w skos lub z lewa w skos. Podzial w ksztalcie litery Y zwany jest roznie, jednak najwlasciwsza wydaje sie nazwa tarcza trojdzielna w rosoche. Stosujac podzialy na cztery pola, otrzymamy tarcze czwordzielna w krzyz lub czwordzielna w skos. Takze czesto spotykany jest podzial w gwiazde zwany tez tarcza rozpromieniona, a bedacy wynikiem symetrycznego podzialu pola tarczy na szesc, osiem, dziesiec lub dwanascie czesci.
Podstawowe figury heraldyczne
Figury heraldyczne, powstale na skutek prostych ciec, okresla sie mianem zaszczytnych. Naleza do nich: slup, pas, skos, skos lewy, rosocha, glowica, podstawa, krokiew, klin, klin na opak, krzyz, krzyz skosny, skraj oraz otok. Znane sa tez wreby, krzywasn i lekawica. Istnieja tez pewne spory nad nazewnictwem niektorych rodzajow krzyzy, np. krzyz w tarczy, czyli wypelniajacy cale pole czesto jest odrozniany od krzyza na tarczy, o ramionach nie dochodzacych do samej krawedzi. Ten drugi rodzaj krzyza nie jest jednak figura zaszczytna, oznacza ze ktos z rodu schanbil sie jakims niegodnym czynem i zwany jest czesto krzyzem uszczerbionym lub krzyzem luzem. Slupy, pasy i skosy nie dotykajace brzegow tarczy zwane sa czesto takze bierzwionami. Takze zdarza sie balk dzielacy tarcze na skos, oznaczajacy pochodzenie z nieprawego loza.
Barwy heraldyczne
Co do barw heraldycznych, to dziela sie one na metale: zloto i srebro oraz na kolory czyli emalie: czerwien, blekit, czern, zielen i fiolet oraz na tzw. futra: gronostaje i popielice, zwane takze lasicami. Popielice symbolizuja rozpostarte skorki zimowych wiewiorek i skladaja sie z pol blekitnych i srebrnych na przemian. Istnieja dwa rodzaje popielc heraldycznych: faliste i lamane. Jak latwo zgadnac barwy te maja duze znaczenie przy opisywaniu herbu, maja one swoje ukryte znaczenie. Tak oto: Zloto - symbol cnot szlachetnosci, zyczliwosci, otuchy i wznioslosci, z kamieni zas karbunkulu, planete Slonce, a z dni niedziele. Srebro - pokora, uczciwosc, czystosc, niewinnosc, niepokalanosc, Ksiezyc, znaki Zodiaku - Raka, Skorpiona i Ryby, takze zywiol wode, kamien - perle oraz dzien poniedzialek. Czerwien - symbol Saturna, Barana, Lwa, Lucznika, rubinu, soboty, ognia, a z metali miedzi Blekit - pieknosc, wznioslosc, pochwale, Wenus, Bliznieta, Wage, Wodnika, szafir, piatek i powietrze Czern - zalobe, bogactwo, Marsa, Byka, Panne, Koziorozca, diament, wtorek, Ziemie, zelazo Zielen - milosc, honor, dworskosc, Merkurego, szmaragd, srode i rtec Purpura - hojnosc, dostatek, madrosc, ametyst, czwartek, cyne i chmury.
Helm
Helm stawal sie istotnym elementem konstrukcji herbowej dopiero wtedy, gdy ozdobiono go klejnotem. Ksztalty helmow, jak i tarcz zalezne sa od wygladu tego, co jest stosowane w walce i od trendow panujach w sztuce. Najstarsze maja w klejnocie helmy garnczkowe, oslaniajace glowe i nos. Potem pojawily sie helmy kublowe, zaslaniajace cala glowe wojownika wraz z szyja, o dosc ograniczonej widocznosci. Pozniej wprowadzono helmy dziobowe, z wysunietym w ksztalcie dzioba przeziernikiem. W helmach turniejowych przeziernik ten czesto wykonany jest z pretow, stad nazwa jego - pretowy. Czesto helmy zwiencza sie korona, ktora z czasem tez ulega stylizacji. Takze zdobi sie helmy laurami lub fleuronami. Przed dzialaniem promieni slonecznych helm ochraniano barwna chusta, zwana w heraldyce labrami. Przypominaja one postrzepiona w walce lub pod wplywem wiatru, deszczu i slonca barwna tkanine. Labry nawiazuja do barw godla (wierzch) i tarczy (podbicie). W okresie pozniejszym przeksztalcaly sie one czesto w plaszcze heraldyczne. Klejnot
Klejnotem zwiemy powszechnie ozdobe helmu. W heraldyce znamy wiele rodzajow klejnotow, ale najbardziej powszechne rodzaje ich to: tautologiczne, nawiazujace do nazwy herbu i niezalezne od godla herbowego. Pierwsza grupa to klejnoty herbow, ktorych godlo jest zgodne z ozdoba helmu, tzn. klejnoty powtarzaja herby. Grupa druga zas to klejnoty nawiazujace do nazwy znaku rodowego. Trzecia grupa klejnotow tworza zas te ozdoby helmu, ktore nie maja zadnego zwiazku z godlem czy nazwa herbu. Klejnoty na helmach mialy na celu nie tylko identyfikacje rycerza, nawet w chwili gdy stracil on swoja trcze herbowa w polu, ale takze straszenie wrogow, a zwlaszcza ich wierzchowcow.
Oznaki godnosci i ozdoby herbu
Oznaki te poczatkowo stosowalo jedynie duchowienstwo, byly to glownie infula lub pastoral, niezadko zas krzyz. Infule z czasem zastapil kapelusz. Takze w okresie pozniejszym doszly ordery, jak chocby order Smoka czy Kolii Saba- udzkiej. Takze spotkac mozna trzymacze, czyli zwierzeta lub alegoryczne postacie dzieciece podtrzymujace tarcze herbowa. Zawolanie
Wlasciwa nazwa herbu jest zawolanie - czyli znamie sluchowe herbu rycerskiego. Pelnilo ono takze nazwe rodu czy rodziny pieczetujacej sie danym znakiem. Zawolania mozna podzielic na: - osobowe - imionowe /od imion czlonkow rodu lub jego protoplasty/; przez- wiskowe /od przezwiska rodu lub przedstawiciela/; etniczne od pochodzenia rodu; - topograficzne - dzielace sie na pochodzace od nazwy: ziemi, grodu, wsi gniazdowej (rodowej), wod; - haslowe - wyrazajace sie w slowie, slowach, wezwaniu, przyslowiu.
Zagadnienie heraldyki w tym krotkim opisie zostalo w miare mozliwosci potra- ktowane dosc dociekliwie, choc dzielo nie wyczerpuje tematu. Mozna to w zasadzie potraktowac jako elementarz, pomocny w zrozumieniu annaulow tej dziedziny nauki.
Spisane duzym nakladem sil i srodkow przez Ernsta z Daevon.